Hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là giám sát mang tính nhân dân, hỗ trợ cho công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra của Nhà nước, nhằm góp phần xây dựng và bảo vệ Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của Nhân dân. Hàng năm, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã chủ trì phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội trên cơ sở theo dõi những vấn đề, lĩnh vực gây bức xúc trong dư luận, cử tri và Nhân dân kiến nghị để đề xuất một số nội dung giám sát cụ thể.

Công tác giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tập trung vào giám sát một số vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài; giám sát cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ theo Quy định số 124-QĐ/TW ngày 2/2/2018 của Ban Bí thư về giám sát Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên; Giám sát việc thực hiện Chương trình phát triển kinh tế - xã hội địa phương; Giám sát việc bồi thường giải phóng mặt bằng, tái định cư công trình trọng điểm trên địa bàn phường, thành phố…Bên cạnh việc thực hiện giám sát theo các chuyên đề, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng thực hiện những hoạt động giám sát thường xuyên thông qua việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ như: Giám sát việc thực thi pháp luật của các cơ quan Nhà nước, chính quyền các cấp thông qua theo dõi việc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh của công dân, thực hiện tiếp nhận, xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh của công dân, nghiên cứu, ban hành văn bản kiến nghị đến cơ quan có thẩm quyền đề nghị xem xét, giải quyết theo quy định; chủ động nắm bắt tình hình và phối hợp với cơ quan, tổ chức có thẩm quyền ở địa phương thực hiện giám sát theo quy định, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của công dân đối với một số vụ việc cụ thể. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng thường xuyên tổng hợp thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng về phòng, chống tham nhũng, chống suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, công chức, viên chức, đảng viên, xử lý các thông tin phản ánh, kiến nghị và ban hành các công văn đề nghị xem xét, giải quyết việc dư luận, báo chí phản ánh…

Thời gian qua, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đã từng bước đổi mới nội dung, phương thức hoạt động giám sát, phản biện xã hội, tập trung vào những vấn đề Nhân dân quan tâm. Phát huy vai trò là tổ chức liên minh chính trị, một thiết chế để kiểm soát quyền lực, tăng cường đoàn kết và đồng thuận trong Nhân dân, là cơ sở chính trị của Đảng và Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đang ngày càng thực hiện tốt hơn, nâng cao hơn chất lượng giám sát, phản biện xã hội. Tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn và hạn chế trong thực hiện hoạt động giám sát và phản biện xã hội như:

- Thứ nhất, hạn chế về nhận thức của các chủ thể giám sát và phản biện xã hội và chủ thể được giám sát và phản biện xã hội; đồng thời Mặt trận Tổ quốc ở cấp địa phương còn chưa nắm vững tính chất, mục đích, nguyên tắc, quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Do vậy, trong quá trình tổ chức và hoạt động giám sát và phản biện còn gặp trở ngại, khó khăn và vướng mắc.

- Thứ hai, cơ chế pháp lý về giám sát và phản biện xã hội chưa được ban hành đầy đủ, chưa cụ thể, nhiều quy định còn mang tính khung. Chưa có đầy đủ quy trình, quy tắc thống nhất về giám sát và phản biện. Chưa có quy định đầy đủ về trách nhiệm của các chủ thể được giám sát và phản biện và chế tài xử lý trong việc trả lời kiến nghị sau giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, nên hoạt động giám sát và phản biện xã hội được thực hiện chưa đúng bản chất vốn có của nó.

- Thứ ba, nhiều nơi còn lúng túng trong lựa chọn nội dung giám sát và phản biện xã hội; chưa đưa ra được tiêu chí để lựa chọn nội dung giám sát và phản biện xã hội phù hợp; kết quả giám sát và phản biện xã hội chưa đều; phản biện còn mang tính góp ý; một số nơi làm còn hình thức, thụ động chưa rõ vai trò của chủ thể giám sát, phản biện xã hội; còn biểu hiện nể nang, né tránh, ngại va chạm, làm cho xong, chưa dám nêu chính kiến của mình;

- Thứ tư, nguồn lực cán bộ chuyên trách của Mặt trận Tổ quốc chưa đủ mạnh và chuyên nghiệp, cấp phường chỉ có 3 chuyên trách là Chủ tịch và Phó Chủ tịch. Trình độ chuyên môn về pháp luật và các lĩnh vực kinh tế - xã hội còn hạn chế, chưa đồng đều về chất lượng. Chưa có cơ chế, chính sách thu hút được các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà hoạt động thực tiễn, lực lượng báo chí và Nhân dân tham gia vào hoạt động giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc.

- Thứ năm, một số điều kiện bảo đảm để Mặt trận thực hiện tốt công tác giám sát và phản biện là thiếu thông tin trước và trong quá trình giám sát và phản biện xã hội, thiếu các văn bản pháp luật liên quan đến nội dung giám sát và phản biện xã hội.

- Thứ sáu, thiếu cơ chế tự chủ về tài chính trong tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc. Kinh phí hoạt động hàng năm của Mặt trận Tổ quốc các cấp theo cơ chế của cơ quan hành chính Nhà nước. Ngân sách rất khó khăn và hạn hẹp về chi tiêu cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội; trong khi công tác và hoạt động của Mặt trận được xem là rất phong phú, đa dạng.

Từ những tình hình thực tiển trên tiếp tục nâng cao vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận trong thời gian tới, đề xuất các các giải pháp như sau:

- Thứ nhất, các cấp ủy Đảng cần tiếp tục quan tâm, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo đối với công tác giám sát, phản biện xã hội trên địa bàn. Đồng thời, tiếp tục tổ chức quán triệt nâng cao nhận thức của cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, cán bộ, đảng viên và các tầng lớp Nhân dân về công tác giám sát, phản biện xã hội, tăng cường trách nhiệm và sự phối hợp của các cơ quan, ban ngành trên địa bàn với MTTQ và các tổ chức chính trị xã hội trong thực hiện giám sát, phản biện xã hội.

- Thứ hai, Chỉ đạo việc xây dựng và xem xét, phê duyệt Đề án đổi mới công tác giám sát, phản biện xã hội của MTTQ và các tổ chức chính trị xã hội giai đoạn 2024-2029 làm cơ sở để đổi mới căn bản, đồng bộ công tác giám sát, phản biện xã hội trong nhiệm kỳ mới của MTTQ.

- Thứ ba, xây dựng chương trình hành động về đổi mới công tác giám sát, phản biện xã hội nhiệm kỳ 2024-2029 của MTTQ các cấp cho phù hợp với yêu cầu và tình hình mới. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc chủ trì, phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội hiệp thương thống nhất hành động từ khâu xây dựng kế hoạch đến tổ chức thực hiện các nội dung giám sát, phản biện xã hội hàng năm, chú trọng xác định rõ nội dung và phân công trách nhiệm phù hợp với từng tổ chức.

- Thứ tư, tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực, bản lĩnh chính trị cho đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác giám sát, phản biện xã hội, nhất là lãnh đạo Mặt trận, lãnh đạo các tổ chức chính trị - xã hội. Định kỳ hằng năm chủ trì phối hợp với chính quyền cùng cấp tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội trên địa bàn, đặc biệt tăng cường tập huấn cho Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng.

- Thứ năm, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh số hóa và ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội. Công khai kết quả và các kiến nghị, kết quả theo dõi việc tiếp thu, xử lý các kiến nghị sau giám sát, phản biện xã hội; tăng cường công tác theo dõi và xử lý các kiến nghị giám sát, phản biện xã hội và có cơ chế xử lý nghiêm đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân không tiếp thu, phản hồi, xử lý kiến nghị của MTTQ và các tổ chức chính trị xã hội.

- Thứ sáu, phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức thành viên của Mặt trận; các cơ quan báo chí; Hội đồng tư vấn; nhân sỹ, trí thức, chuyên gia, người hoạt động thực tiễn tham gia vào hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội.

- Thứ bảy, tăng cường trao đổi kinh nghiệm, khảo sát, trao đổi kinh nghiệm giữa các địa phương, các đơn vị MTTQ nhằm nâng cao năng lực giám sát, phản biện của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội với các địa phương, nhân rộng những mô hình hay, cách làm hiệu quả. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giám sát, phản biện xã hội; kịp thời hướng dẫn, tháo gỡ vướng mắc, khó khăn trong công tác giám sát, phản biện xã hội.

Thời gian gian tới, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sẽ tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động giám sát, phản biện xã hội, tập trung vào những vấn đề Nhân dân quan tâm. Phát huy vai trò là tổ chức liên minh chính trị, một thiết chế để kiểm soát quyền lực, tăng cường đoàn kết và đồng thuận trong Nhân dân, là cơ sở chính trị của Đảng và Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sẽ ngày càng thực hiện tốt hơn, nâng cao hơn chất lượng giám sát, phản biện xã hội.